5.10.2 Effecten cultuurhistorie

Effect op beschermde (rijks)monumenten

In het kader van de dijkversterking heeft cultuurhistorisch onderzoek plaatsgevonden door Vestigia. Voor 49 monumenten is een analyse gedaan of er sprake is van een ingrijpende aanpassing aan het monument en of derhalve een vergunningaanvraag nodig is om een wijziging aan te brengen aan het monument. Voor 11 monumenten is een vergunningaanvraag benodigd. In onderstaande kaart zijn alle monumenten in het projectgebied weergegeven. Klik in de kaart op een monument voor een nadere toelichting.

Figuur 5.16 Cultuurhistorische elementen

Het effect op de monumenten waarvoor een vergunning wordt aangevraagd staat hieronder kort omschreven. Voor een uitgebreide beschrijving wordt verwezen naar de monumentenfactsheet (te vinden door op bovenstaande kaart op het monument te klikken en vervolgens te klikken op 'klik hier voor meer informatie over het monument').

Terrein huis Nieuw Klingelenburg: Er zijn werkzaamheden nodig op het terrein van huis Nieuw Klingelenburg. De werkzaamheden vallen buiten het gebied waar het voormalige Huis Nieuw Klingelenburg gestaan heeft (nabij de restanten van de slotgracht). Om piping te voorkomen wordt het waterpeil in de slotgracht bij hoogwater kunstmatig hoog gehouden. Om dit te realiseren wordt mogelijk een stuwtje geplaatst in het smalle gedeelte van de slotgracht.

Grenspaal Haaften-Tuil: Verwijderen voor aanvang werkzaamheden. Terugplaatsen op dezelfde locatie na afronding werkzaamheden.

Grenspaal Haaften-Hellouw: Verwijderen voor aanvang werkzaamheden. Terugplaatsen op dezelfde positie t.o.v. de dijk (in het verlengde van de Zijving) na afronding werkzaamheden.

Boerderij te Waalbandijk 115: Boerderij komt verder van de dijk af te liggen. Verwijderen van grond rondom de woning mag niet leiden tot schade aan het monument.

Kasteelterrein Frissestijn: De ruimte die nodig is voor de nieuwe dijk blijft buiten de grens van het archeologische rijksmonument. In het kader van de maatregelen in de uiterwaarden wordt een strang gegraven. In deze geul wordt langs het terrein van Frissestijn oeverbescherming aangebracht om afkalving te voorkomen. Er moet gemonitord worden dat het graven van de strang geen effect heeft op de grondwaterstanden op het kasteelterrein.

Peilhuisje: In overleg met de Stichting peilschaal en de bevoegde gezagen (Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Gemeente West Betuwe en Provincie Gelderland) is een integrale afweging gemaakt om het peilhuisje op een waardige manier te behouden.

Restant tankversperring: Restanten bevinden zich onder de kruin en in het buitentalud. Restanten worden naar verwachting niet aangetast door langsconstructie in binnentalud. Nog zichtbare restanten worden ingepast.

Fort Vuren: Het monument bestaat uit het aardwerk en de fortgracht van het Fort bij Vuren. Tot het aardwerk behoort ook het glacis, het flauwe talud aan de buitenzijde van de fortgracht. De dijk ter hoogte van het fort wordt versterkt en de bestaande parkeerplaatsen aan de dijk worden (verlaagd) teruggebracht.

Herwijnense uitwateringssluis: De Herwijnense uitwateringssluis wordt dichtgezet met materiaal dat niet hecht aan gemetseld gewelf (omkeerbare ingreep).

Grenspaal Merwededijk (visserijpaal): Verwijderen voor aanvang van de werkzaamheden. Terugplaatsen op dezelfde positie t.o.v. de dijk na afronding werkzaamheden.

Gorinchem Vesting: Om het aanzicht van de vesting zoveel mogelijk intact te houden wordt de dijk versterkt met behulp van een diepwand. Hierdoor blijft de slanke vorm van de dijk intact en daarmee het beeld van de vesting. Het ravelijn wordt weer zichtbaar gemaakt door de bosjes te verwijderen en de contouren opnieuw te profileren.

Invloed op Hollandse Waterlinie met vestigingen

In 2018 is een Heritage Impact Assesment (HIA) opgesteld. Daarin is het VKA beoordeelt op basis van de attributen Strategisch landschap, Watermanagementsysteem en Militaire werken. Op basis van het definitief ontwerp is deze effectbeoordeling herzien en is een oplegnotitie toegevoegd aan de HIA.

Klik hier voor de oplegnotitie van de Heritage Impact Assesment (HIA).

Klik hier voor de Heritage Impact Assessment van 2018. Let op, dit is een groot document. Het kan even duren voor het document geladen is.

Binnen het Linielandschap worden op vijf bijzondere locaties ingrepen gedaan om het Linielandschap beter tot uiting te laten komen: de Vesting Gorinchem, de Dalemse Sluis, de drie nog herkenbare overlaten, de dijkpost Hercules en het Fort bij Vuren. Op deze locaties worden ingrepen gedaan om het Linielandschap beter zichtbaar te maken. Zie hiervoor ook paragraaf 4.1.3.

Strategisch landschap: het effect op het (meer abstracte) kenmerk Strategisch Landschap in het projectgebied is licht positief. De ingrepen die voorzien zijn aan de dijk en de objecten in het Linielandschap hebben geen effect op de grote, abstracte onderdelen (attributen) van het Strategisch Landschap (bijvoorbeeld de hoofdverdedingslijn). De dijkpost Hercules en het opschonen van de keerkom ten oosten van Fort Vuren hebben lokaal een positief effect op de beleving van het Strategisch Landschap. 

Watermanagementsysteem: de ingrepen aan de dijk zijn lokaal van aard en hebben slechts een gering effect op de oorspronkelijke vorm van de dijk als komkeerkade. De overlaten en hun functie blijven behouden en door middel van vormgeving goed afleesbaar in het landschap. Het opschonen van de keerkom ten oosten van Fort Vuren heeft een positief effect op de beleving van het Watermanagementsysteem.

Militaire Werken: de ingrepen die aan de bijzondere locaties binnen het linielandschap worden gedaan zorgen voor een licht positief effect. Het zichtbaar maken van zowel de noord- als de zuidzijde van de ravelijn bij Vesting Gorinchem en van de batterij bij de Dalemse sluis en het vrijmaken van de komkering bij Fort Vuren dragen bij aan de herkenbaarheid van het onderdeel Militaire Werken.

Invloed op bouwkundige ensembles en elementen

Het effect van de dijkversterking op bouwkundige ensembles en elementen blijft beperkt. Op locaties waar een buitenwaartse versterking wordt gerealiseerd en waar aan de binnenzijde een dijklint ligt, vermindert de relatie van het dijklint met de dijk. Dit is het geval in dijkvak 5d, 8a, 8d en 13a (deze laatste in beperkte mate). De inpassing van de nieuwe dijk rondom Kerkeneind heeft een minimaal effect op het bouwkundige ensemble. In dijkvak 10a wordt ten slotte de dijk verlegd achter het dijklint langs. De weg blijft wel op de oude dijk lopen, maar de relatie van het dijklint met de daadwerkelijke waterkering verdwijnt.

Karakteristieke knikken in het landschap moeten door de buitenwaartse versterkingen soms meeschuiven met de dijk. De knikken blijven behouden, maar de historische locatie ervan niet.

De entree van Gorinchem vesting wordt versterkt: in dijkvak 14a en b wordt een andere weginrichting toegepast, het ravelijn wordt hersteld en de taluds ten westen van het ravelijn worden steiler gemaakt.